SURAH al-Baqarah semuanya diturunkan selepas hijrah di kota Madinah secara ijmak. Justeru itu ia dinamakan Surah Madaniah. Terdapat satu ayat, iaitu ayat 281 diturunkan pada masa Hajjatul Wada' dan diriwayatkan sebagai ayat terakhir. Al-Baqarah merupakan surah terpanjang di antara surah-surah al - Quran dan mengandungi 287 ayat. Ayat yang paling panjang iaitu ayat 282 yang berkaitan dengan hutang. Al-Baqarah bermaksud lembu betina seperti yang tercatat di dalamnya .
Kebanyakan ulamak tafsir berpendapat, dinamakan surah ini dengan al-Baqarah atau lembu betina kerana mengingatkan peristiwa mukjizat yang luar biasa berlaku pada zaman Nabi Musa, iaitu seorang dibunuh di kalangan Bani Israel tanpa diketahui pembunuhnya. Mereka bertanya kepada Nabi Musa untuk mengetahui pembunuhnya, lantas Allah mewahyukan kepada Musa supaya mereka menyembelih lembu betina dan dipukul sebahagian belulang tersebut kepada mayat. Selepas itu si mati dihidupkan dengan izin Allah dan mengkhabarkan pembunuhnya. Inilah bukti qudrat Allah boleh menghidupkan makhluk selepas mati.
Surah al-Baqarah juga dikenali sebagai az-Zahrawain sebagaimana sabda Rasulullah s.a.w. daripada hadis Abi Umamah al Bahili. Mengikut ulamak hadis, az-Zahrawain bermaksud dua cahaya, iaitu surah al-Baqarah dan Ali-Imran. Tersebut dalam Musnad al-Firdaus seperti yang dinamakan oleh Khalid bin Ma'dan dengan Fustat al-Quran ( Khemah al- Quran). Ini kerana surah ini terlalu agung dan besarnya kelebihannya. Imam al-Alusi menambah di dalam Ruh al-Maa'ni, terdapat banyak hukum yang disebut di dalam al- Baqarah seperti dinaqalkan daripada sebahagian masyaikh. Sesungguhnya terdapat padanya (surah al-Baqarah) seribu arahan, larangan dan khabar berita. Dikatakan juga padanya terdapat lima belas bidalan. Sebab itulah Ibnu Umar mengambil masa lapan tahun mengkajinya.
INTIPATINYA
Antara sifat surah al-Madaniah ialah pembicaraan tentang kaedah hukum syarak dan menyelesaikan konflik perundangan yang mengatur kehidupan umat Islam. Antaranya:-
1. Hukum-hukum akidah, ibadat, muamalat, akhlak, urusan perkahwinan, perceraian, idah dan lain-lain lagi.
2. Bermula dengan penerangan sifat-sifat mukmin sejati, kafir dan munafiqin dengan penjelasan hakikat iman, kufur, nifak dan bandingan antara golongan yang bahagia dan rugi.
3. Gambaran awal kejadian manusia. Adam daripada pembentukannya hingga kejutan- kejutan ajaib sebagai kemuliaan yang Allah kurniakan kepada manusia dari alam syurga kepada dunia.
4. Iblis sebagai musuh utama manusia dalam penyesatan dan tipu helah.
5. Penjelasan panjang lebar tentang Bani Israel daripada Ahli Kitab kerana mereka berjiran dengan orang Islam di Madinah al-Munawarah. Justeru itu orang-orang Islam diingatkan tentang tipu daya dan perancangan jahat mereka yang disaluti sifat mazmumah seperti khianat, tipu, mungkir janji hingga segala bentuk jenayah dan penyelewengan. Perbincangan tersebut melebihi 1/3 surah ini.
6. Surah al-Baqarah juga membicarakan permasalahan undang-undang kerana orang Islam dalam peringkat permulaan pembentukan Daulah Islamiyah memerlukan kepada Manhaj Rabbani dan Tasyri' Samawi dalam menjalani kehidupan seperti ibadat atau muamalat.
Secara ringkasnya seperti berikut:
a. Hukum puasa secara terperinci.
b. Hukum haji dan umrah.
c. Hukum jihad fi sabilillah.
d. Permasalahan institusi ke keluargaan daripada perkah winan, talak, penyusuan, idah, haram menikahi perempuan musyrikah termasuk bersama isteri dalam haid hingga kepada hukum-hukum yang berkaitan dengan keluarga kerana daripadanya benih pertama dalam pembentukan masyarakat yang lebih besar.
7. Surah ini mengutarakan permasalahan jenayah riba yang menggoncangkan keutuhan masyarakat dengan penegasan amalan riba sebagai pengisytiharan perang daripada Allah dan Rasul kepada mereka yang terlibat dengan amalan riba.
8. Kemudian surah ini membentangkan ancaman pada Hari Akhirat yang menakutkan, manusia dibalas mengikut amalannya; baik dibalas baik dan jahat dengan hukuman jahat. Iaitu ayat yang terakhir diturunkan daripada al-Baqarah.
9. Surah ini dikhatamkan dengan taujih dan gesaan kepada orang mukmin untuk bertaubat dan kembali dengan rendah diri kepada Allah serta sentiasa meminta doa kepada Allah daripada musuh, di akhiri dengan permohonan dan kebahagiaan di dunia dan akhirat.
Syeikh Muhammad Rasyid Redha dalam tafsirnya, al-Manar mengemukakan khulasah surah al-Baqarah daripada dakwah Islam, hukum-hukum dan kaedah- kaedahnya:
1. Dakwah Islam yang umum dengan mengemukakan pembahagian manusia kepada tiga kumpulan; beriman, kafir dan munafik dengan menyebut natijah hukuman dan mithalan secara lengkap.
2. Arahan kepada umat Islam secara panjang lebar digabungkan antara tauhid dan iman dengan permasalahan cabang fikah. Disebut lebih daripada 21 perkara. Bermula dengan mendirikan solat, mengeluarkan zakat, haram mengerjakan sihir, hukum qisas, wasiat bagi kedua-dua ibu bapa, hukum- hukum puasa hinggalah kepada penutup doa.
3. Kaedah-kaedah syarak yang umum juga dinyatakan melalui surah al-Baqarah sebanyak 33 kaedah. Bermula dengan kaedah mengikut hidayah Allah yang diturunkan kepada rasul mewajibkan kebahagiaan hingga kepada kaedah terakhir, iaitu binaan asas-asas agama dalam akidah dan hikmah tasyri' mengikut akalan yang diistinbatkan daripada kebenaran, keadilan dan maslahat hamba. Beliau menutup perbincangan ini dengan katanya, ``Inilah yang dibuka Allah kepadaku daripada lembaran surah al-Baqarah jika ditadabbur mungkin banyak lagi.''
Menariknya surah ini dimuqadimahkan dengan sifat-sifat mukmin dan dikhatamkan dengan doa orang-orang mukmin untuk menunjukkan kemunasabahan antara permulaan dengan akhiran dan kesemua surah secara keseluruhannya. Maha suci Kalam Allah daripada kekurangan.
FADHILATNYA
Di antara fadilat surah al-Baqarah seperti yang dinaqalkan oleh Ibnu Kathir :
1. Daripada Ma'qal bin Yasar bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda, Surah al-Baqarah sebagai bonggol al-Quran (puncak seperti di belakang unta yang paling tinggi). (Riwayat Imam Ahmad seperti lafaz ini juga daripada Abu Hurairah yang diriwayatkan oleh Tirmizi).
2. Daripada Abu Hurairah bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda, Jangan kamu jadikan rumah-rumahmu seperti perkuburan kerana rumah yang dibaca padanya surah al-Baqarah tidak dimasuki syaitan. (Riwayat Muslim, Tirmizi, an-Nasai' dan Imam Ahmad dalam Musnadnya. Tirmizi berkata, hadis hasan sahih).
3. Daripada Anas bin Malik katanya, Sabda Rasulullah s.a.w., Sesungguhnya syaitan keluar dari rumah apabila mendengar surah al-Baqarah dibaca.
4. Daripada Abu Ubaid daripada Abdullah bin Mas`ud katanya, `` Sesungguhnya syaitan lari dari rumah yang didengar padanya surah al-Baqarah.'' (Riwayat an-Nasai' dalam Al-Yaum wa Lailah, al-Hakim dalam Mustadrak katanya, sahih isnad.
5. Daripada Abu Hurairah katanya, Rasulullah s.a.w. pernah menghantar pasukan dan dilantik orang yang paling muda menjadi ketua disebabkan beliau menghafaz surah al-Baqarah. (Riwayat Tirmizi, an-Nasai' dan Ibnu Majah).
6. Daripada Asyad bin Khudair katanya, ketika beliau sedang membaca al-Baqarah pada suatu malam, tiba -tiba kudanya yang ditambat melompat-lompat, lantas dia berhenti dan kudanya pun berhenti, sebaliknya apabila dibaca kudanya terus melompat. Kemudian dia melihat ke langit seperti gugusan cahaya lampu. Keesokan pagi dilaporkannya kepada Rasulullah s.a.w., dia ditanya, Adakah kamu tahu itu semua?'' Jawabnya, ``Tidak'' Sabda Rasulullah s.a.w. ``Itulah malaikat yang turun mendengar suaramu, sekiranya kamu membacanya sampai pagi nescaya orang ramai dapat melihat cahaya tersebut. (Riwayat Bukhari).
7. Daripada Buraidah katanya, Aku duduk di sisi Nabi s.a.w. dan mendengar baginda bersabda, Pelajarilah surah al-Baqarah kerana mengambilnya adalah berkat dan meninggalkannya adalah kerugian dan lemah dikuasai oleh tukang sihir atau syaitan. (Riwayat Imam Ahmad).
Sebenarnya terdapat banyak lagi hadis-hadis berhubung kelebihan surah al- Baqarah. Tetapi yang lebih penting adalah amalan bacaan, bukan semata-mata maklumat.
WAJAH MUNASABAH
Imam Rasyid Redha melalui kitabnya, al Manar menyebut, ``Tidaklah perlu menerangkan kemunasabahan antaranya dengan al - Fatihah, sekalipun telah nyata kerana ia tidak diletakkan selepasnya kerana itu.
Imam al-Alusi dalam kitabnya, Ruh al Maani memberi huraian kemungkinan surah al-Baqarah selepas al-Fatihah. Katanya, ``Bahawa surah al-Fatihah terkandung padanya penerangan rububiyyah dan kedua, ubudiyyah dan memohon hidayah dalam maksud-maksud agama, dan ketiga, tuntutan-tuntutan keyakinan. Begitu juga surah al- Baqarah terkandung penerangan berkaitan makrifat Rab. Pertama, pada ayat ketiga dan kedua, ibadat.
Selepas itu permohonan keperluan secara bersegera atau bertempoh. Begitu juga al-Fatihah berakhir dengan permintaan hidayah. Sama juga pada awal al-Baqarah iaitu isyarat kepada hidayah bagi orang yang bertaqwa.
Allah muqadimahkan Fatihah dengan perkara zahir dan setiap yang zahir terdapat bathin. Justeru itu dimuqadimahkan surah ini (al-Baqarah) dengan batin sirnya, iaitu Alif Lam Mim.
Sedutan dari rencana oleh:
¥ DR. ZULKIFLI BIN MOHAMAD AL-BAKRI